40 yaşından önce yumurtalıkların normal görevini yapamaması durumudur. Yani östrojen hormonunu üretemez ve bu da kısırlık ve daha başka sorunlara neden olur. Bu hastalık erken menopoza çok benzer. Fakat iki hastalık tam olarak aynı değildir. Erken menopozdaki kadınlar artık adet kanaması görmezler. Oysa yumurtalık yetmezliğinde yıllar boyunca, arada adet kanaması görür ve hatta hamile bile kalabilirler. Yumurtalık yetmezliği olan kadınlarda östrojen tedavisi ile kemik erimesi gibi bazı sorunlar önlenebilir. Ancak kısırlık açısından tedavi biraz zordur.
Belirtileri Nelerdir?
En sık rastlanan belirti, düzensiz veya geç adet görme, adet atlamasıdır. Bu durum bazen kişide yıllardır sürüyor olabilir. Ya da gebelikten veya doğum kontrol haplarını bıraktıktan sonra başlamış olabilir. Diğer belirtiler ise tıpkı menopozdaki şikayetler gibidir. Sıcak basmaları, terlemeler, vajinal kuruluk, duygusal açıdan hassaslaşma gibi östrojen eksikliğine bağlı olan şikayetler görülür.
Neden Olur?
Yumurtalıklarda binlerce olgunlaşmamış folikül içinde yumurtalar bulunur. Adet döngüsünün başında beyinden salgılanan hormon ile az sayıda folikül olgunlaşmaya başlar. Bunlardan sadece bir tanesi tam olarak olgunlaşır. Bu da östrojen salgılar. Yükselen östrojen hormonu ile beyinden hormon salınımı durdurulur. Eğer folikül yeterince olgunlaşmazsa ve yeterince östrojen üretmezse, beyinden hormon salınımı devam eder ve kan düzeyi artar. Yumurtalık yetmezliğinde, yumurtalıklarda artık bu hormona cevap verecek folikül kalmamıştır ya da folikülün verdiği cevap yetersizdir. Bunun nedenleri ise kromozomal bozukluklar, bazı toksinler(kemoterapi ilaçları ve radyasyon tedavisi ile sigara, kimyasal zehirler ve bazı virüsler sayılabilir) olabilirler. Ancak bazen neden tam olarak bilinmez.
Risk Faktörleri Nelerdir?
Riski artıran birkaç faktör vardır;
Yaş: Yaş ilerledikçe risk de artar. 35 yaşında 250 de bir kişide görülürken, 40 lı yaşlarda bu oran %1e çıkar. Aile hikayesi: Ailede bir kişide yumurtalık yetmezliği varsa sizde de görülme olasılığı artmıştır. Vakaların %10`u aileseldir.
Doktora Ne Zaman Gitmeli?
Üç aydan fazla süre adet atlaması olduysa doktorunuza görünmeniz gereklidir. Bunun pek çok nedeni olabilir. Örneğin; gebelik, stres, yeme ve egzersiz alışkanlıklarınızda değişiklik gibi. En iyisi bunun nedenini bulmaktır. Özellikle çocuk sahibi olmayı düşünüyorsanız yumurtalık yetmezliği ile başa çıkmak zordur. Depresyona girme eğiliminde olursanız psikiyatri yardımı da gerekebilir.
Teşhis Nasıl Konur?
Yumurtalık yetmezliği teşhisi koymak için doktorunuz pek çok soru soracaktır. Şikayetleriniz, adet düzeniniz, daha önce geçirdiğiniz hastalık ve tedavileri(özellikle kemoterapi ve radyoterapi) araştırılacaktır. Muayenenizin ardından bazı kan tahlilleri yapılacaktır. Bunların içinde gebelik testi, hormon testleri ve kromozom testleri yer alır.
Nelere Yol Açabilir?
Kısırlık: Çocuk sahibi olmak isteyen kadınlar için önemli bir sorundur. Ancak az da olsa gebe kalma ihtimali ve sorunsuz doğum yapma ihtimali halen vardır. Kemik erimesi: Östrojen hormonu kemiklerin güçlenmesini sağlar. Düşük östrojen seviyesi olan kadınların kemikleri zayıflar ve kırılma riski artar.
Addison hastalığı: Bu hastalık, böbrek üstünde yer alan ve hormon salgılayan bezin hastalığıdır. Vücutta pek çok fonksiyonu kontrol eden bazı hormonların salınımında yetersizlik vardır. Eğer tedavi edilmezse öldürücü olabilir. Bazı yumurtalık yetmezliklerinde Addison hastalığının da gelişme riski artmıştır. Depresyon veya bunaltı: Östrojen seviyesinin düşüklüğüne bağlı olarak gelişen kısırlık ve diğer sorunlar bunaltı ve depresyona neden olabilirler.
Tedavi Nasıl Yapılır?
Yumurtalık yetmezliğinin tedavisi genelde östrojen eksikliğine yönelik yapılır. Östrojenin yerine konmasıyla kemik erimesi önlenir ve vajinal kuruluk, sıcak basması gibi şikayetler azaltılır. Beraberinde progesteron da verilerek vücudun doğal dengesi korunmaya çalışılır. Hormon ilaçları, hap şeklinde ağızdan alındığı gibi, jel veya bant şeklinde ciltten uygulamayla da verilebilir. Ortalama menopoz yaşı olan 50 yaş civarına kadar bu şekilde devam edilir.
Bazı kadınlar, hormon tedavisi denilince ileri yaşta tedavi sonrasında görülen kalp-damar hastalıkları ve meme kanseri açısından tereddüt ederler. Ancak yumurtalık yetmezliği olan genç kadınlarda hormon tedavisinin faydaları, muhtemel risklere göre daha fazladır. Kalsiyum ve D vitamini takviyesi ile kemik erimesinin önüne geçilmelidir. Yumurtalık yetmezliğine bağlı olan kısırlık için, kanıtlanmış kesin bir tedavi yoktur. Ancak tüp bebek denenebilir.
Tüp bebek yöntemi, laboratuvar şartlarında kadının yumurtası ve erkeğin sperminin döllenmesi ve daha sonra döllenen yumurtanın kadının rahmine yerleştirilmesi işlemidir.
Ne Yapmalı?
Çocuk istiyorsanız, tüp bebek yapmayı veya evlat edinmeyi düşünebilirsiniz. Kemik erimesi açısından dikkatli olmanız gereklidir. Kalsiyumdan zengin diyet yanında kalsiyum ve D vitamini de alın.
Egzersiz yapmayı ihmal etmeyin ve sigaradan uzak durun. Uygun tedavi görerek ve kendinize iyi bakarak, sağlıklı bir hayat sürdürebileceğinizi unutmayın.
